|
Teitl y ddeiseb: Creu, ariannu a chynnal digon o leoedd meithrin a gofal plant fforddiadwy i bob rhiant sy’n gweithio Geiriad y ddeiseb: Mae gormod o rieni â theuluoedd ifanc yn cael eu hatal rhag manteisio ar gyfleoedd cyflogaeth, addysg a hyfforddiant yn sgil diffyg darpariaeth gofal plant lleol fforddiadwy. Mae’r sefyllfa hon yn cadw plant a theuluoedd mewn tlodi, yn lleihau dewis i gyflogwyr, ac yn cael effaith negyddol ar les teuluoedd ac economi Cymru. Mae angen ymyrraeth ar lefel wleidyddol i sicrhau bod y sefyllfa hon yn cael sylw. Fel cyn swyddog datblygu ym maes gofal plant, gallaf gadarnhau bod y sefyllfa’n waeth nawr nag yr oedd 10-15 mlynedd yn ôl, gyda gostyngiad enfawr mewn lleoedd gofal plant i fabanod a phlant hŷn. Fel rhan o’i hymrwymiad i blant a theuluoedd yng Nghymru, mae angen i Lywodraeth Cymru ystyried ar fyrder opsiynau ar gyfer sicrhau bod gofal plant fforddiadwy yn hawl i bob teulu, yn yr un modd ag y mae addysg. Dylai’r Llywodraeth hyd yn oed ystyried lleoli meithrinfeydd a lleoliadau gofal plant ar dir ysgolion, yn enwedig mewn adeiladau newydd neu safleoedd ysgol presennol lle mae digon o le i wneud hynny. Ni all y rhieni yr wyf yn eu hadnabod fanteisio ar gyfleoedd a fyddai o fudd i'w teuluoedd. Naill ai mae’r gofal plant yn anfforddiadwy, neu'n amlach na pheidio, nid oes gofal plant ar gael iddynt. Mae angen buddsoddiadau parhaus ar lefel Llywodraeth Cymru o ran darparu lleoedd gofal plant a darparu cymorthdaliadau ar eu cyfer. Gadewch i ni arwain y ffordd i weddill y DU! |
Ar hyn o bryd, mae Llywodraeth Cymru yn ariannu sawl math o ddarpariaeth gofal plant ar gyfer gwahanol grwpiau oedran, mewn gwahanol ardaloedd daearyddol:
· Mae gan bob plentyn yng Nghymru yr hawl i o leiaf 10 awr yr wythnos o ofal meithrin Cyfnod Sylfaen o'r tymor ar ôl eu pen-blwydd yn 3 oed nes iddynt ddechrau yn yr ysgol yn llawn amser. Yn ymarferol mae llawer o awdurdodau lleol yn cynnig rhagor.
· O dan ‘Gynnig Gofal Plant’ Llywodraeth Cymru mae llawer o rieni sy’n gweithio, a rhai rhieni mewn sydd mewn addysg neu hyfforddiant, yn gymwys i gael 30 awr yr wythnos o ofal plant am ddim ar gyfer plant 3 a 4 oed, a hynny am 48 wythnos y flwyddyn. Mae'r 30 awr yn cynnwys o leiaf 10 awr yr wythnos o addysg gynnar ac uchafswm o 20 awr yr wythnos o ofal plant.
· Mae’r rhaglen Dechrau'n Deg yn darparu gofal plant am ddim i rieni plant 2 a 3 oed sy’n byw yn yr ardaloedd a gaiff eu diffinio fel yr ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru am 2.5 awr y dydd, 5 diwrnod yr wythnos. Mae’r ddarpariaeth hon ar gael am 39 wythnos y flwyddyn, gydag o leiaf 15 o sesiynau yn ystod gwyliau'r ysgol. Mae cynlluniau i ehangu hyn wedi'u nodi isod.
Rhoddodd Deddf Cyllido Gofal Plant (Cymru) 2019 ‘y pŵer i Weinidogion Cymru ddarparu cyllid ar gyfer gofal plant i blant rhieni cymwys sy'n gweithio ac i wneud rheoliadau ar y trefniadau ar gyfer gweinyddu a gweithredu cyllid o'r fath.’
Yn ei Rhaglen Lywodraethu, mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i ariannu gofal plant ar gyfer rhagor o deuluoedd ‘lle mae rhieni mewn addysg a hyfforddiant neu ar gyrion gwaith.’ Ymhellach i hynny, fel rhan o'r Cytundeb Cydweithio, bydd darpariaeth gofal plant a ariennir yn cael ei hymestyn i bob plentyn dwy flwydd oed. Ar 15 Mawrth, nododd Llywodraeth Cymru fanylion cam cyntaf yr ehangu hwn. Mewn datganiad yn y Cyfarfod Llawn ar y 27 Medi 2022, dywedodd Julie Morgan, y Dirprwy Weinidog Gwasanaethau Cymdeithasol, fod y cam cyntaf bellach yn cael ei gyflawni. Aeth ymlaen i ddweud y bydd y gwaith o gyflwyno'r ail gam yn dechrau ym mis Ebrill 2023, gan ddechrau gyda rhai o'r cymunedau mwyaf difreintiedig. Dywedwyd hefyd y byddai Llywodraeth Cymru'n buddsoddi £26 miliwn mewn ehangu gofal plant Dechrau'n Deg dros y ddwy flynedd ganlynol.
Dywedodd datganiad diweddaraf y Dirprwy Weinidog hefyd y bydd y llywodraeth yn ceisio cynyddu'n sylweddol argaeledd y ddarpariaeth gofal plant cyfrwng Cymraeg dros y cyfnod hwn. Dywedodd Julie Morgan hefyd bod 'cyllid ychwanegol gwerth hyd at £3.787 miliwn yn cael ei ddarparu i Cwlwm yn ystod y tair blynedd ariannol nesaf i gefnogi amrywiaeth o fesurau, gan gynnwys hyfforddiant Cymraeg ychwanegol a phwrpasol, cefnogaeth bwrpasol i leoliadau cyfrwng Cymraeg...'.
Cyhoeddodd y Llywodraeth hefyd raglen waith cyfalaf newydd tair blynedd o £70 miliwn y bydd lleoliadau gofal plant cofrestredig yn cael cyfle i wneud cais amdanynt.
Mae dau fath o fylchau allweddol yn y ddarpariaeth gofal plant, ac mae'r cyntaf yn ymwneud â diffyg lle mewn darpariaeth gofal plant. Mae'r ail yn ymwneud â meini prawf cymhwysedd yn seiliedig ar oedran, lleoliad, ac incwm rhieni.
Roedd Arolwg Gofal Plant 2022 a gynhaliwyd gan Yr Ymddiriedolaeth Teuluoedd a Gofal Plant yn dangos bod digonolrwydd gofal plant wedi gostwng ers 2021 ar gyfer yr holl gategorïau yng Nghymru, ac eithrio gofal ar ôl ysgol i blant 12-14 oed.
Mae gofyniad cyfreithiol ar awdurdodau lleol yng Nghymru i baratoi a chyhoeddi asesiadau o ddigonolrwydd y ddarpariaeth gofal plant yn eu hardal.
Pan ysgrifenwyd y ddogfen hon cofnodwyd y nifer uchaf o lofnodwyr i'r ddeiseb, o bell ffordd, yng Ngheredigion, sydd yn ôl ei Asesiad o ddigonolrwydd gofal plant wedi canfod nad oedd digon o lefydd Gofal Plant ar gael i ateb galw rhieni. Yn yr awdurdod, cofnododd bod 375 o lefydd gofal plant wedi’u colli ar draws pob math o ofal plant rhwng 2017 a 2022. Mae'r asesiad yn nodi cofrestru darparwyr, recriwtio, a diffyg hyfforddiant, fel rhai o'r rhesymau dros y diffyg.
Mae adroddiad Yr Ymddiriedolaeth Teulu a Gofal Plant yn nodi bod prinder arwyddocaol mewn gofal plant i blant anabl, ac i blant rhieni sy'n gweithio oriau annodweddiadol, gyda dim awdurdodau lleol yng Nghymru'n dweud bod gofal plant 'ym mhob ardal' ar gyfer y categorïau hyn. Noda’r adroddiad hefyd bod digonolrwydd i deuluoedd mewn ardaloedd gwledig yn wael.
Mae Arolwg Gofal Plant 2022 Yr Ymddiriedolaeth Teulu a Gofal Plant yn nodi: rhwng Cymru, yr Alban a Lloegr, Cymru oedd â'r cynnydd uchaf yng nghost gofal plant rhwng 2021 a 2022. Fodd bynnag, mae'r costau ar gyfer gofal plant yng Nghymru yn parhau i fod yn is na'r rhai yn Lloegr yn y rhan fwyaf o'r categorïau gofal plant.
Fel y nodir uchod, mae’r Cynnig Gofal Plant yn ychwanegu at yr hawl cyffredinol o 10 awr yr wythnos mewn meithrinfa cyfnod sylfaen, ac yn darparu hyd at gyfanswm o 30 awr yr wythnos o addysg gynnar a gofal plant dros 48 wythnos y flwyddyn ar gyfer plant 3 a 4 mlwydd oed rhieni sy’n gweithio. I gymhwyso, rhaid i'r ddau riant (neu un yn achos rhieni sengl) fod yn gweithio, ac ennill (ar gyfartaledd) yr hyn sy'n cyfateb i weithio 16 awr ar yr Isafswm Cyflog Cenedlaethol neu'r Cyflog Byw neu fwy. Mae rhai eithriadau i blant rhieni sydd mewn addysg yn ogystal ag i rieni sy'n methu gweithio oherwydd anabledd. I'r rhan fwyaf o blant teuluoedd nad ydynt yn gweithio, nid does dim darpariaeth gofal plant o dan y Cynnig Gofal Plant.
O dan gynllun Dechrau'n Deg, darperir gofal plant rhan-amser ar gyfer plant 2 i 3 oed mewn lleoliadau penodol. Fel y nodir uchod mae cynlluniau i wneud y ddarpariaeth hon yn un gyffredinol. Fodd bynnag, ar hyn o bryd mae'n gweithredu yn yr 'ardaloedd a ddiffinir fel yr ardaloedd mwyaf difreintiedig' yng Nghymru. Mae yna hefyd elfen fach o ‘allgymorth' fel rhan o'r cynllun, sy'n caniatáu i awdurdodau lleol gyflwyno agweddau ar y rhaglen i blant ar draws yr awdurdod lleol ehangach. I'r rhan fwyaf o blant y tu allan i ardaloedd dynodedig Dechrau'n Deg, nid oes dim darpariaeth ar gyfer plant 2 i 3 oed ar hyn o bryd.
I blant hyd at 2 oed, er bod peth cymorth ar gael i helpu gyda chost gofal plant, fel Gofal plant di-dreth, does dim darpariaeth gofal plant am ddim.
Dywedodd Yr Ymddiriedolaeth Teulu a Gofal Plant y gall cymhlethdod y system gofal plant yng Nghymru ei gwneud yn anodd i rieni ei deall, a chael gafael ar ofal sydd ar gael. Roedd Jenny Rathbone AS yn ategu hyn, a chaiff ei dyfynnu mewn erthygl Fusnes y Senedd yn dweud, 'Nid yw’r system gyfredol yn ei gwneud hi’n hawdd; mae rhieni'n gorfod ymdopi â system gymhleth er mwyn hawlio cymorth gofal plant, a hynny er mwyn iddynt fod yn barod i fynd yn ôl i’r gwaith.' Nododd y Gwerthusiad o Flwyddyn 4 y Cynnig Gofal Plant y gallai fod angen canolbwyntio o'r newydd ar godi ymwybyddiaeth o'r darpariaethau gofal plant sydd ar gael o dan y Cynnig Gofal Plant.
Mae ymchwiliad y Pwyllgor Cydraddoldeb a Chyfiawnder Cymdeithasol i’r hyn sy’n rhwystro rhieni sy'n gweithio rhag cael gafael ar ofal plant yn nodi bod teuluoedd incwm isel yn arbennig o debygol o fod mewn gwaith annodweddiadol, neu gael contractau dim oriau. Felly, mae'r diffyg gofal plant i rieni sy'n gweithio oriau annodweddiadol yn debygol o gael mwy o effaith ar deuluoedd incwm isel.
Tynnodd yr ymchwiliad sylw hefyd at y bwlch mewn gofal plant rhwng diwedd cyfnod mamolaeth a chymhwysedd ar gyfer y Cynnig Gofal Plant. Mae Arolwg Gofal Plant 2022 yr Ymddiriedolaeth Teulu a Gofal Plant hefyd yn dangos bod gofal plant ar gyfer yr ystod oedran hwn yn ddrytach na’r ystodau oedran hŷn.
O ran craffu ar y Bil Cyllido Gofal Plant ar y pryd, mynegodd y Comisiynydd Plant bryder y gallai 'canlyniad anfwriadol' cyfyngu gofal plant i blant rhieni sy'n gweithio waethygu'r rhaniad rhwng y plant mwyaf breintiedig a difreintiedig. Caiff y pwynt hwn ei adleisio yn Arolwg Gofal Plant 2022 sy'n nodi bod gofal plant yn gallu cael effaith gadarnhaol ar ddatblygiad plentyn.
Mae Arolwg Gofal Plant 2022 yr Ymddiriedolaeth Teulu a Gofal Plant yn awgrymu bod cynnydd mewn gofal plant yn arwain at ragor o rieni (yn enwedig mamau) yn dychwelyd i'r gwaith. Nodwyd y duedd hon hefyd gan ymchwil academaidd: canfu astudiaeth o rieni incwm isel yn Minnesota, bod ehangu'r rhaglen cymhorthdal gofal plant wedi arwain at gyflogaeth uwch ymhlith rhieni incwm isel â phlant ifanc. Canfu astudiaeth academaidd arall, wrth edrych ar effaith gofal plant â chymhorthdal yn yr Almaen, bod cynnydd mewn gofal â chymhorthdal wedi arwain at gynnydd mewn cyflogaeth.
Mae ymchwil academaidd yn awgrymu y gall gofal plant am ddim, neu gofal plant â chymhorthdal gynyddu cyflogaeth (yn enwedig cyflogaeth mamol), yn y tymor hir a'r tymor byr. Fodd bynnag, mae adolygiad cynhwysfawr o effaith gofal plant â chymhorthdal ar gyflogaeth, o’r farn bod yr effaith yn dibynnu ar gynllun y polisi, cyd-destun y wlad, a nodweddion mamau’r plant cyn oed ysgol.
Mae canfyddiadau Blwyddyn 4 Gwerthuso’r Cynnig Gofal Plant i Gymru yn nodi bod y Cynnig wedi galluogi llawer o rieni i gynyddu eu henillion, 'yn enwedig y rhai o fewn grwpiau incwm is’. Yn ôl y Gwerthusiad, o'r rhieni a holwyd, dywedodd un o bob deg na fydden nhw mewn gwaith oni bai am y gefnogaeth a roddwyd gan y Cynnig.
Canfu astudiaeth diweddar a oedd yn canolbwyntio ar effaith posibl gofal plant ar gynyddu'r gweithlu yn Lloegr nad oedd darpariaeth ran amser yn cael llawer o effaith ar ffigurau cyflogaeth, ond roedd o’r farn bod darpariaeth lawn amser yn arwain at effaith sylweddol. Mae Asiantaeth Cydraddoldeb Rhywedd Sweden yn awrgrymu y gwelir yr effaith fwyaf pan fydd cyllid ar gael i famau di-waith.
|
Gwneir pob ymdrech i sicrhau bod y wybodaeth yn y papur briffio hwn yn gywir adeg ei gyhoeddi. Dylai darllenwyr fod yn ymwybodol nad yw’r papurau briffio hyn yn cael eu diweddaru o reidrwydd na’u diwygio fel arall i adlewyrchu newidiadau dilynol. |